Therapeutische lymfdrainage en oedeemtherapie kunnen worden toegepast bij de bestrijding van oedeem. Oedeem kan leiden tot een zwaar of vermoeid gevoel in een arm of been, een strak en gespannen gevoel rondom de pols, vingers, enkels, elleboog of knieën. Oedeembestrijding is van belang om toename van zwelling, stijfheid, pijn en ernstige complicaties als wondroos (erysipelas) te voorkomen.

Deze behandeling is een specialisatie van Agnes Vermeij-Schuller.

Wat is oedeem en hoe ontstaat het?
Oedeem is een (zichtbare) zwelling van lichaamsweefsel als gevolg van een abnormale ophoping van vocht en kan ontstaan als gevolg van ontstekingen, bestraling, hart- en vaatziekten, nierziekten, allergieën, vergiftigingen en veranderingen in de samenstelling van het bloed (zoals eiwittekort). Voor de behandeling van oedeem is het belangrijk om te weten of er sprake is van onvoldoende vochtafvoer via de aderen (veneus oedeem) of van een belemmering van de werking van de lymfvaten (lymfoedeem).

Lymfoedeem komt tegenwoordig veel voor na operatieve behandeling van borstkanker, vooral als daarbij ook de lymfklieren in de oksel zijn verwijderd (okseltoilet) en is nabestraald met radiotherapie.

Wat is er te doen aan lymfoedeem?
Lymfoedeem kan afhankelijk van de ernst worden behandeld met:

• Voorlichting (leefregels en huidverzorging);
• Ademhalingstherapie;
• Oefentherapie;
• Lymfdrainagemassage (manueel of apparatief);
• Ambulante compressie (bewegen onder continue druk van zwachtels of een therapeutische elastische kous).

Hoe wordt lymfdrainagemassage uitgevoerd?
Lymfdrainagemassage verschilt sterk van klassieke massage. De handgrepen worden bijzonder mild en in een langzaam ritme uitgevoerd. De massage is oppervlakkig en bedoeld om de huid en onderhuid pompend te vervormen in het natuurlijke verloop van de lymfvaten of – na ingrepen – in het verloop van nieuwe alternatieve afvoerwegen. Om de vorming van alternatieve afvoerwegen te stimuleren moet de behandeling ook op gezonde gebieden van het lichaam (zoals de hals, de liezen, de gezonde borstzijde, de rug en de buik) worden uitgevoerd.

Lymfdrainage kan behalve met de handen (manueel) ook met behulp van een drukgolfapparaat (apparatief) worden uitgevoerd. Het is echter aan te bevelen om de lymfafvoer altijd manueel en alleen als aanvulling apparatief te stimuleren.

Als het lymfoedeem met de lymfdrainagemassage is verminderd kan eerst met behulp van zwachtels en later met een elastische kous worden gezorgd dat de weefseldruk gehandhaafd blijft, zodat het oedeem niet terug kan komen.

Het beste resultaat wordt behaald met een intensieve start van de behandeling, soms wel driemaal per week. Een behandeling met lymfedrainage duurt 45-60 minuten, terwijl een fysiotherapeutische behandeling doorgaans 30 minuten duurt. Omdat ook beweging de lymfafvoer stimuleert, zijn bewegingsoefeningen altijd een belangrijk onderdeel van de therapie. Met behulp van een lijst met specifieke oefeningen kan dagelijks thuis worden geoefend.

Wanneer is lymfdrainage toe te passen?
Lymfdrainagemassage is zinvol gebleken bij de behandeling van:

• Primair lymfoedeem (aangeboren misvorming van het lymfvaatstelsel);
• Chronisch veneus oedeem dat vaak gepaard gaat met ulcus cruris (open been);
• Lymfdrainagemassage mag – in tegenstelling tot klassieke massage – wel worden toegepast bij spataderen (varices posttraumatisch en postoperatief oedeem (zwellingen ontstaan na sport- en andere ongevallen, na operaties, reflexdystrofie en zwellingen bij steriele ontstekingen zoals reuma);
• andere oedemen zoals zwangerschapsoedeem, vooral bij veel staan om compressietherapie te ondersteunen;
• huidaandoeningen zoals littekens of andere huidintrekkingen;
• migraine en andere hoofdpijnklachten.

Wat is er te doen aan veneus oedeem?
Veneus oedeem zal meestal behandeld worden met ambulante compressietherapie, dus een combinatie van bandageren (zwachtelen / therapeutische elastische kousen) en spierpomptraining (oefentherapie). Spierpompwerking komt tot stand door het afwisselend aan- en ontspannen van spieren bij het bewegen en veroorzaakt een aanzuigende werking op het vocht uit de ledematen.
De compressie-therapie kan ondersteund worden met oedeemhandgrepen uit de klassieke massage, maar zoals hiervoor gesteld ook met manuele lymfdrainage.

Bij de behandeling van veneus oedeem neemt de behandeling met medicijnen een grotere plaats in dan bij de behandeling van lymfoedeem. Ook wordt veneus oedeem vaker operatief behandeld.
De behandeling van veneus oedeem wordt nogal eens bemoeilijkt door andere problemen die er vaak mee samengaan, zoals een “open been” (ulcus cruris), littekenvorming en pijn.

Meer informatie over lymfologie vind u op de website van de NVFL – www.nvfl.nl